قرصها مهمترین و پرمصرفترین شکل دارویی هستند که از فشردهشدن پودر یا گرانول داروها به وجود میآیند. در این نوشته با انواع قرص و فرمولاسیون آنها آشنا میشویم. با ما همراه باشید!
انواع قرص
۱) قرص فشرده معمولی
سادهترین قرصها و بدون روکش هستند. بهسرعت باز میشوند.
۲) قرصهای چندباره فشرده یا قرصهای چند لایه که دو نوع دارند:
الف) قرصهای ساده چندلایه
ب) قرصهایی که بهوسیله فشردن، روکش داده میشوند یا dry coata: در ساخت این قرصها ابتدا لایه اول کمی فشرده میشود سپس فشردن نهایی بر روی قرص کامل انجام میگیرد.
۳) قرص جوشان (Effervescent tablet)
به علت وجود اسید تارتاریک، اسید سیتریک و بیکربنات سدیم در قرصهای جوشان، در اثر مجاورت با آب، گاز دیاکسید کربن آزاد میشود و بهاصطلاح جوشیدن صورت میگیرد. داروهایی که در آب ناپایدار هستند و نمیتوانند در کارخانه بهصورت محلول دربیایند را میتوان به این شکل تهیه کرد و سپس در هنگام مصرف بهصورت محلول درآورد. همه قرصهای جوشان را باید دور از رطوبت نگهداری کرد. به این علت که ممکن است رطوبت هوا باعث بروز واکنش شیمیایی و خروج گاز دیاکسید کربن و تخریب ظاهر قرص شود.
همچنین بخوانید: آشنایی با دستگاه روکش قرص (tablet coating machine)
۴) قرص جویدنی (Chewable tablet)
داروهایی را به این شکل میسازند که باید در معده و یا در هنگام ورود به روده بهطور کامل باز شوند. این قرصها بهطور معمول دارای موادی هستند که مزه خوشایندی دارند. قرصهای جویدنی دارای چندین مزیت از جمله تحویل دارو بهصورت خوراکی بدون نیاز به آب، سهولت بلع، مزایای پایداری اشکال دوز جامد و تحویل دارو با محوریت بیمار را ارائه میدهند. این قرصها وسیلهای مناسب برای دارورسانی به کودکان و تحویل محصولات تغذیهای مانند مولتیویتامینهای جویدنی را فراهم میکنند. قرصهای جویدنی در داروهای دامپزشکی نیز کاربرد پیدا کردهاند.
۵) قرص دهانی، گونهای، بازشونده در دهان (Orally Dissolving Tablets)
طبق فارماکوپه ایالات متحده، قرصهای بازشونده در دهان به قرصی اطلاق میشود که بتواند ظرف ۳۰ ثانیه در دهان حل شود. این عدد برای فارماکوپه اروپا ۱۸۰ ثانیه است. لازم به ذکر است این دسته از قرصها با داروهای زیرزبانی که از طریق مخاط دهان جذب میشوند، متفاوتاند. بهطورکلی قرصهای بازشونده در دهان، ضمن حفظ مزایای داروهای جامد از جمله پایداری بیشتر و هزینه کمتر، مزایای داروهای مایع از جمله جذب سریعتر و راحتتر را نیز دارند.
6) قرص مکیدنی (Lozenges)
در این نوع قرصها دارو با مکیدن در دهان، آزاد میشود. این قرصها حاوی یک یا چند ماده دارویی فعال، خوشبوکننده و شیرینکننده نیز هستند. بهطور کلی دارای اثر موضعی هستند؛ اما قادر به اثر سیستمیک هم هستند، همچنین قرصها ممکن است حاوی بیحسکننده یا ضدعفونیکننده نیز باشند.
7) قرصهای روکشدار (Coated tablets) به دو نوع تقسیم میشوند:
الف) قرصهای دارای روکش قندی
ب) قرص های دارای روکش لایه نازک
قرص دارای روکش قندی (Sugar–coatedtablet): قرص توسط یکلایه قندی و رنگی پوشیده شده است. به نحوی که طعم و بوی دارو حس نمیشود؛ به این قرصها دراژه نیز میگویند.
به علت ظاهر زیبا معمولاً خطر مسمومیت اطفال با این شکل دارو بیشتر از سایر قرصهاست.
در ادامه به مراحل روکشدار کردن قرصها میپردازیم:
روکش قندی محافظ قرص
نقش اصلی آن عبارتند از:
- جداکردن هسته از رطوبت موجود در مرحله روکشدادن.
- سختتر کردن سطح قرص بهمنظور کاهش اثرات ساییدگی.
مواد لایه محافظ روکش قرص:
- سلولز استات فتالات (CAP)
- پلیوینیل استات فتالات (PVAP)
- هیدروکسی پروپیل متیل سلولز (HPMC)
- هیدروکسی پروپیل سلولز (HPC) که بهصورت محلول در حلالهای آلی مثل: اتانول، متانول، استون، متیلن کلراید و یا مخلوطی از آنها با غلظتهای 10 تا 30%w/w بکار میروند.
روکش قندی مقدماتی قرص
سبب تسریع در تشکیل لبههای موجود در کناره قرص میشود. این روکش در واقع شروع مرحله روکش قندی محسوب میشود و موجب تشکیل فوری لبه قرص میشود. همچنین پایهگذار روکش رنگی و صافشدن قرصها را نیز بر عهده دارد.
روکش قندی تکمیلی قرص
روکش تکمیلی موجب افزایش وزن دراژه و رسیدن بهاندازه مورد نظر میشود.
همچنین بخوانید: صفر تا صد دستگاه پرس قرص | تکسنبه و روتاری
محلولهای روکش تکمیلی قرص
هر گاه هسته روکششده در مرحله مقدماتی دارای فرورفتگی و یا زبریهای زیادی نباشد و یا تقریباً صاف باشد و اختلاف بین اندازه نهایی و اندازه روکششده قرص در مرحله مقدماتی زیاد نباشد، میتوان از شربت قند ساده استفاده کرد.
در صورتی که قرصهای روکششده در مرحله مقدماتی زبر و ناصاف باشند از سوسپانسیون روکش تکمیلی جهت افزایش سریع وزن و پر کردن ناصافیها استفاده میشود. این شربتها عموماً حاوی رنگ، نشاسته و ژلاتین یا آکاسیا است.
روکش رنگی قرص: موجب رنگی شدن روکش قرصها میشوند و معمولاً جهت زیبا شدن و پذیرش بهتر مصرفکنندگان کاربرد دارد.
جلادادن روکش قرص: موادی که بهعنوان جلادهنده و براقکننده روکش نهایی قرص بکار میروند عبارتند از: موم کارنوبا یا موم زنبور عسل، موم بارکا (Barecca wax) و موم پارافین.
نحوه پولیشدادن روکش قرص
قرصها را داخل دیگ مخصوص جلادادن میریزیم و سوسپانسیون موم را به آنها اضافه میکنیم. هنگامیکه حلال تبخیر شد و قرصها بر روی هم لغزیدند مرحله شفافشدن آغاز میشود. برای اطلاع از کافی بودن موم یکی از قرصها را برداشته و بر روی یکپارچه مالش میدهیم؛ اگر شفاف شد موم کافی است و در غیر این صورت بایستی موم اضافه شود.
ب) قرص دارای روکش لایه نازک (Film-coated tablets): در این نوع قرص یک لایه پلیمری نازک بر روی هسته مرکزی کشیده میشود. ضخامت لایه پوشش فیلم از حدود 5 تا 50 میکرون است.
همچنین بخوانید: آشنایی با دستگاه گرانولاتور و انواع روشهای گرانولاسیون
مزایای روکش فیلمی
بهتربودن قدرت مکانیکی روکش به دلیل قابلیت الاستیسیته، اضافهنشدن زیاد وزن قرص (در فرایند روکش قندی بین 50-100درصد به وزن قرص اضافه میشود)، قابل مشاهدهبودن خطوط و علائم روی قرص، نبود قند در فرمولاسیون برای افراد دیابتی و رژیمی، تکرارپذیربودن روش، راحتی بیشتر در بکار بردن سیستمهای اتوماتیک.
8) قرص دارای پوشش رودهای (Enteric-coated tablet):
روی این نوع قرص روکش خاصی کشیده میشود که در اسید معده نامحلول و در محیط روده محلول است، بنابراین این قرصها در روده باز میشوند، لذا رهش داروی آنها با تأخیر همراه است. از این رو به آنها قرصهای دارای رهش تأخیری هم میگویند. بهطور معمول داروهایی که در اسید معده تخریب میشوند و یا عوارض گوارشی خیلی زیادی دارند به این صورت هستند.
9) قرص آهستهرهش یا پیوستهرهش (Prolonged released tablet):
این قرصها دارای روکشی هستند که باعث میشود دارو بهآرامی و در طول زمان آزاد شود. به این ترتیب دفعات مصرف دارو، عوارض جانبی و قیمت دارو کمتر و پذیرش بیمار نسبت به دارو بیشتر میشود.
اگر قصد دارید در دپارتمان تحقیق و توسعه شرکتهای دارویی استخدام شوید، برای آشنایی بیشتر با قرصها، کپسولها و فرمولاسیون آنها دوره جامع فرمولاسیون صنعتی قرص و کپسول استوآپ را به شما پیشنهاد میدهیم.
منابع:
InNanostructures for Oral Medicine | pharmaguddu | darura | Formulation Considerations