در این نوشته به تخصص فارماکولوژی مولکولی میپردازیم که یکی از تخصصهای نسبتاً قدیمی و ثابت از زمان تحول داروسازی صنعتی در دهه 90 میلادی بوده است. لازم به ذکر است که مانند سایر تخصصهای دیگر، ارائه این رشته با توجه به کشور و دانشگاه متفاوت است.
فارماکولوژی مولکولی چیست؟
فارماکولوژی مولکولی همانطور که از نامش پیداست، تخصصی است که به مطالعه نحوه عملکرد داروها بر روی سیستمهای بیولوژیکی در سطح مولکولی میپردازد. این رشته در واقع یک برنامه تحقیقاتی با هدف پیشبرد اکتشافات بیولوژیکی اولیه در محیطهای پیشبالینی (سیلیکونی و درونتنی) و بالینی است. فارماکولوژی مولکولی در زمینههای مختلف مانند سرطان، ایمونوتراپی، سلولهای بنیادی و نانوتکنولوژی کاربرد دارد.
همچنین بخوانید: آشنایی با رشته جذاب فارماکومتریکس و مدلسازی بیماری
در واقع برای درک مکانیسم اثر داروها باید دانش کاملی از مکانیسمهای مختلف برای عملکرد لیگاندها/ داروها داشته باشیم. در حال حاضر، ما روی درک مفاهیم اساسی فارماکولوژی، مثل زیربخشهای مختلف فارماکولوژی و دو نوع مختلف مطالعات فارماکولوژیک، یعنی فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک تمرکز میکنیم. راههای متنوع تجویز دارو عوارض آنها عامل مهمی در تأثیرات زیستی داروها هستند. مباحث فارماکوکینتیک شامل مطالعات مربوط به جذب، توزیع، متابولیسم و دفع داروها است؛ در حالی که ملاحظات فارماکودینامیکی شامل مکانیسمهای اساسی درگیر در عملکرد و اثرات دارو است. از طرفی دیگر، به دلیل پیچیدهبودن ساختار مولکولها و تداخلات آن با گیرندههای شیمیایی سطح سلول، حضور متخصصان مولکولی دارویی لازم به نظر میرسد.
دانشگاههای ارائهدهنده
تعدادی از دانشگاهها این رشته را ارائه میکنند. برخی از آنها تخصصهای ثابت و برخی دیگر دکتری پژوهشی هستند. در اینجا ما پنج مورد از بین چندین موقعیت را معرفی میکنیم.
Mayo clinic
دانشکده علوم زیستپزشکی فارغالتحصیلان مایو کلینیک، یک موقعیت دکتری ارائه میدهد که حوزههای مختلفی مانند زیستشناسی سرطان، پزشکی بازساختی، فارماکوژنتیک و فارماکوژنومیک، کشف دارو، زیستشناسی و ژنتیک اعتیاد را پوشش میدهد. مواردی که یکی از مهمترین مباحث بهداشتی در حوزه دارو و درمان محسوب میشوند.
University of east Anglia
دانشگاه آنگلیا شرقی واقع در انگلستان، یک پروژه دکتری در مورد کشف دارو برای گیرندههای P2X (خانوادهای از کانالهای یونی دردار با لیگاند) که توسط انتقالدهنده عصبی ATP خارج سلولی فعال میشوند، ارائه میکند. بدیهی است که روند پذیرش داوطلبان در موقعیتهای پژوهشی این چنین جزئی نیازمند سابقه پژوهشی بسیار قوی است.
Queen’s University Belfast
دانشگاه کوئینز بلفاست یک پروژه دکتری در مورد طراحی مبتنی بر ساختار تعدیلکنندههای آلوستریک برای گیرندههای جفتشده با پروتئین G با استفاده از مدلسازی مولکولی و آزمایشهای فارماکولوژی ارائه میدهد. این پوزیشن در واقع یک نگرش بیوانفورماتیکی و سیستم بیولوژی نیز دارد که امتیاز ویژهای برای پذیرفتهشدگان محسوب میشود.
King’s College London
کالجکینگ لندن نیز یک پروژه دکتری در مورد بررسی تأثیر درمانی مصرف بیش از حد MYB (نوعی فاکتور ترجمه) ناشی از درمان با مهارکننده AKT در سرطان خون ارائه میکند.
University of Liverpool
دانشگاه لیورپول نیز یک پروژه دکتری در مورد تعیین نقش تنوع DNA میتوکندری در مسیرهای کبدی و تأثیر آن بر فیزیولوژی، فارماکولوژی و سمشناسی ارائه میدهد.
همچنین بخوانید: آشنایی با رشته جذاب فارماکومیکروبیوم
کوریکولوم درسی فارماکولوژی مولکولی
برنامه درسی دکتری فارماکولوژی مولکولی با توجه به دانشگاه و برنامهریزی آن متفاوت است، اما بهطور کلی شامل دورههایی در موارد زیر است:
- ساختار بیومولکولی و تجزیهوتحلیل، بیوشیمی، زیستشناسی سلولی و آمار
- روشهای کمی در فارماکولوژی و بیولوژی مولکولی اثر دارو
- تکنیکهای آزمایشگاه بیوشیمی، پروپوزال تحقیقاتی و فارماکولوژی تخصصی عملی
- صداقت در علم، رفتار مسئولانه در پژوهش و مبانی ارتباطات علمی
- سمینارها، باشگاههای مجلات، پروژههای تحقیقاتی، پایاننامه
مثالهایی از انواع کوریکولوم
- برنامه فارماکولوژی مولکولی و سلولی دانشگاه استونی بروک، واحدهایی تحت عنوان فارماکولوژی تخصصی I و II، تکنیکهای آزمایشگاه بیوشیمی در فارماکولوژی تخصصی I و II، آمار در علوم زیستی، روشهای کمی در فارماکولوژی، طرحهای پیشنهادی تحقیق در زیستشناسی نظارتی و آموزش فارماکولوژی پایه را شامل میشود.
- رشته فارماکولوژی مولکولی و درمان تجربی Track2 دانشکده تحصیلات تکمیلی علوم زیستی مایو کلینیک، واحدهایی مانند ساختار و تجزیهوتحلیل بیومولکولی/بیوشیمی تخصصی، زیستشناسی سلولی، کشف و توسعه دارو I و II، زیستشناسی مولکولی بیولوژی سرطانشناسی I و II و فارماکوژنتیک/فارماکوژنومیک I و II را ارائه میدهد.
- برنامه تخصصی فارماکولوژی دانشگاه جان هاپکینز: دورههایی مانند زیستشناسی شیمیایی I : اصول زیستشناسی شیمیایی، زیستشناسی شیمیایی II : زیستشناسی شیمیایی پروتئینها، بیولوژی شیمیایی III : زیستشناسی شیمیایی اسیدهای نوکلئیک، ایمونولوژی، ویروسشناسی؛ بیولوژی سرطان، علوم اعصاب؛ فارماکولوژی مولکولی، مباحث پیشرفته در فارماکولوژی، تحقیق، نگارش علمی، ارائه علمی، چرخشهای پژوهشی و تحقیق پایاننامه را شامل میشود.
موقعیتهای شغلی در رشته فارماکولوژی مولکولی
فارماکولوژیستها در چند حوزه میتوانند مشغول به کار شوند:
همکار تحقیقاتی بالینی که آزمایشهای بالینی را نظارت میکند و از رعایت پروتکلها و مقررات، اطمینان حاصل پیدا میکند.
فارماکولوژیست بالینی از طراحی و اجرای مطالعات فارماکولوژی بالینی حمایت میکند و دادههای فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک را تجزیهوتحلیل میکند.
دانشمند پژوهشی که آزمایشهای in vivo یا in vitro را برای ارزیابی اثربخشی و ایمنی نامزدها یا مکانیسمهای دارویی جدید انجام میدهد.
فارماکولوژیست/سمشناس ارزیابی خطر سمشناسی، مطالعات غیر بالینی و نظارتها را برای توسعه دارو انجام میدهد.
زیستشناس/میکروبیولوژیست/داروشناس/سمشناس بهعنوان یک تحلیلگر جنگ شیمیایی و بیولوژیکی خدمت میکند و مشاوره و تخصص در مورد سلاحهای کشتار جمعی ارائه میدهد.
درآمد متخصصان
محدوده مشخصی برای حقوق فارماکولوژیستهای مولکولی بهصورت دقیقی وجود ندارد، اما با توجه به سایت glassdoor، یک محقق فارماکولوژی مولکولی در آمریکا بهطور میانگین سالانه 115 هزار دلار درآمد دارد. درآمد در صنعت نیز در همین محدوده است؛ اما به فاکتورهایی از جمله تجربه و مهارت بستگی دارد. حقوق یک متخصص فارماکولوژی در کانادا نیز حدود 221 هزار دلار کانادا در سال است.
همچنین بخوانید: تولید قراردادی در صنعت داروسازی | مزایا و معایب
شرکتهایی که متخصصان فارماکولوژی مولکولی استخدام میکنند:(برای اطلاع بیشتر میتوانید به سایت این شرکتها مراجعه کنید)
AstraZeneca شرکت بیوتکنولوژی که بر انکولوژی، قلب و عروق، کلیه و متابولیسم، تنفس و عفونت و واکسن تمرکز دارد.
Novartis یک شرکت داروسازی چندملیتی که داروهای نوآورانهای را برای حوزههای مختلف درمانی مانند سرطانشناسی، ایمونولوژی، علوم اعصاب، چشمپزشکی و بیماریهای نادر تولید و به بازار عرضه میکند.
Gilead Sciences نیز شرکت بیوتکنولوژی است که داروهایی را برای بیماریهای نظیر HIV/AIDS، هپاتیت ویروسی، سرطان و COVID-19 کشف، توسعه و تجاری میکند.
Takeda Pharmaceutical در ژاپن، که در تحقیق و توسعه داروهای نوآورانه برای سرطان، بیماریهای نادر، علوم اعصاب، گوارش، و ایمنیشناسی فعالیت میکند.
Bioline USA یک شرکت زیستشناسی مولکولی که معرفهای با کیفیت بالا را برای تحقیقات علوم زیستی و تشخیص مولکولی توسعه و تولید میکند.
Avidity Biosciences یک شرکت بیوتکنولوژی که از پلتفرم اختصاصی AOC خود برای درمان اختلالات عضلانی نادر و سایر بیماریهای جدی استفاده میکند.
Alphazyme یک شرکت بیوتکنولوژی که در آنزیمهای بیولوژی مولکولی سفارشی برای کاربرد در زیستشناسی مصنوعی، تشخیص مولکولی، و درمان تخصص دارد.
Bioeksen R & D Technologies راهحلهای کارآمدی را برای کاربردهای مختلف زیستشناسی مولکولی مانند کیتهای PCR، کیتهای PCR بلادرنگ، کیتهای استخراج DNA، و کیتهای تشخیص COVID-19 ارائه میدهد.
چشمانداز شغلی
چشمانداز شغلی برای فارماکولوژیستهای مولکولی مثبت است؛ زیرا آنها دانشمندانی هستند که بهصورت مداوم در حال تحقیق و توسعه داروهای جدید هستند. با توجه به اداره آمار کار ایالات متحده، دانشمندان علوم پزشکی میتوانند انتظار رشد شغلی 17 درصدی را از سال 2021 تا 2031 داشته باشند که بسیار سریعتر از میانگین برای همه مشاغل است. تقاضا برای فارماکولوژیستهای مولکولی ممکن است به دلیل نیاز به درمانهای نوآورانه برای بیماریها و شرایط مختلف، مانند سرطان، COVID-19 و بیماریهای نادر بالا باشد.
منابع:
sciencedirect | mayo.edu | findaphd | qub.ac | findaphd |