یکی برای همه! امروزه پزشکی شخصیسازیشده این نوید را به ما میدهد که میتوانیم با توجه به ژنهای خود، داروهای منحصربهفرد خودمان را داشته باشیم. در این نوشته به علمی در این زمینه به نام فارماکوژنومیکس میپردازیم. با ما همراه باشید!
نیاز به داروهایی منحصربهفرد
بسیاری از داروهایی که در حال حاضر در دسترس هستند “یکی برای همه” هستند. این جمله بدان معناست که یک دارو تولید میشود و برای همه بیمارانی که به آن نیاز دارند مصرف میشود. پیشبینی اینکه چه کسی از یک دارو سود میبرد، چه کسی اصلاً پاسخ نمیدهد و چه کسی عوارض جانبی منفی را تجربه خواهد کرد، میتواند دشوار باشد. پژوهشگران بر اینکه چگونه انواع ژنها بر پاسخ بدن به داروها تأثیر میگذارند؛ مطالعات انجام میدهند. این مطالعات برای پیشبینی اینکه آیا یک دارو برای یک فرد خاص مؤثر است و کدام دوز به جلوگیری از واکنشهای نامطلوب دارویی کمک میکند، استفاده میشود. پژوهشهای این حوزه در قالب شاخهای به نام فارماکوژنومیکس (Pharmacogenomics) انجام میشوند که در ادامه بیشتر به آن میپردازیم.
همچنین بخوانید: آشنایی با رشته فارماکوویژیلانس (Pharmacovigilance)
علم فارماکوژنومیکس
فارماکوژنومیکس یا فارماکوژنتیکس، علم مطالعه چگونگی تأثیر ژنها بر پاسخ فرد به داروها است. این رشته ترکیبی از فارماکولوژی و ژنتیک است تا داروهای مؤثر و بیخطری را تولید کند که میتوانند بر اساس ساختار ژنتیکی فرد تجویز شوند. فارماکوژنومیکس همچنین سعی میکند آزمون و خطا را در تجویز حذف کند. به این صورت که به پزشکان اجازه میدهد تا ژنهای بیمار، عملکرد این ژنها را مورد بررسی قرار دهد. بهعلاوه بتواند در مورد چگونگی اثر ژنها برروی داروها اطلاعاتی کسب کند.
چنین رویکردهایی نوید ظهور پزشکی شخصی را میدهد که در آن داروها و ترکیبات دارویی برای زیرمجموعههای محدود بیماران و یا حتی برای ترکیب ژنتیکی منحصر به فرد هر فرد بهینه میشوند.فارماکوژنومیکس چه برای توضیح پاسخ/ عدم پاسخ بیمار به یک درمان، چه برای عمل به عنوان یک ابزار پیشبینیکننده، امیدوار است که به نتایج درمانی بهتر و اثربخشی بیشتر و کاهش سمیت دارویی و واکنشهای نامطلوب دارویی برسد. برای بیمارانی که به یک درمان پاسخ نمیدهند، میتوان درمانهای جایگزین را بر اساس فارماکوژنومیکس تجویز کرد که به بهترین وجه با نیازهای آنها مطابقت داشته باشد.
همچنین بخوانید: آشنایی با رشته جذاب فارماکومتریکس و مدلسازی بیماری
چالشهای فارماکوژنومیکس
اگرچه به نظر میرسد پذیرش کلی اصول فارماکوژنومیکس در بین اعضای کادر درمانی وجود دارد، چالشهای متعددی در این مسیر است که جذب، اجرا و استانداردسازی فارماکوژنومیکس را کند میکند. از جمله این چالشها میتوان به محدودیت در نحوه اعمال آزمایشها در اقدامات بالینی و درمانی اشاره کرد. اگر قرار باشد ریز اطلاعات ژنتیکی هر فرد استخراج شود و سپس برای وی بر اساس ژنوتیپش دارو تجویز شود، وقت و هزینه زیادی صرف خواهد شد. اگر این پروسه طولانی شود ممکن است حتی به قیمت جان بیمار تمام شود. در کنار تمام این مسائل، موضوعات اخلاقی نیز وجود دارد که به خودی خود میتواند این سبک درمان را با چالش جدی مواجه کند.
سخن پایانی
در این مطلب درباره فارماکوژنومیکس صحبت شد. اهداف این رشته و چالشهای آن نیز مورد بحث قرار گرفت. با توجه به تمام این موضوعات، فارماکوژنومیکس در حال رشد است و رویکردهای جدید در آزمایشات بالینی در دست مطالعه هستند. انتظار میرود در آینده نزدیک، فارماکوژنومیکس برای تولید داروهای مناسب برای درمان طیف وسیعی از مشکلات سلامتی، از جمله بیماریهای قلبی عروقی، بیماری آلزایمر، سرطان و آسم استفاده شود.