به احتمال زیاد لغت بیوانفورماتیک رو چندین بار شنیدهاید. به عبارت دیگر میتوان گفت بیوانفورماتیک یک گرایش نسبتاً جذاب برای پژوهشگران دارای سابقه طولانی در صنایع مختلف از جمله صنایع غذایی و دارویی بوده است. در این مطلب میخواهیم کمی بیشتر نقش این متخصصان را در صنعت داروسازی بررسی کنیم و جایگاه پیشِرو و فعلی آنها را زیر ذرهبین قرار بدهیم. با ما همراه باشید!
تعریف بیوانفورماتیک
با توجه به کاربردهای فراوان بیوانفورماتیک و زیر گرایشهای فراوان آن نمیتوان تعریف دقیق و جامعی در مورد آن ارائه داد. اما بهطور کلی، بیوانفورماتیک علم استفاده نظاممند از دادههای زیستی و جمع آوری و تحلیل آنها برای گرفتن یک خروجی یا فرایند زیستی است. این فرایند بهصورت خودکار توسط سیستمها و پردازندههای قوی رایانهها توسط متخصصان با برنامههای مشخص تعریف میشوند. شاید در نگاه اول این جملات مبهم به نظر برسند، اما با توجه به موضوع مورد بحثمان به نقش این حوزه در پیشرفت صنعت داروسازی میپردازیم.
چرا بیوانفورماتیک؟
پاسخ این سوال در واقع یک تودرتوی هزارجوابی هست که نمیتوان نظر قطعی برایش ارائه داد. پیش از پاسخ به این سؤال باید گفت این میزان پیشرفت در صنعت داروسازی را مدیون بیوانفورماتیک و زیرشاخههایش هستیم. نمیتوان از تأثیر این حوزه در روند اکتشاف تا طراحی دارو چشمپوشی کرد. چرا که اگر این حوزهها توسعه پیدا نمیکردند، باید برای هر بیماری نسخه چایی نبات تجویز میشد!
همچنین بخوانید: آشنایی با رشته جذاب نوروفارماکولوژی
نقش یک مهندس بیوانفورماتیک
یک مهندس بیوانفورماتیک همانطور که از عنوان شغلش مشخص است، در درجه اول باید تفکر نظاممند داشته باشد و همچنین برنامهنویس ماهری باشد. زبانهای مختلف برنامهنویسی وجود دارند که با توجه به نیاز در هر شاخه استفاده میشوند که ما در مقولههای بعدی به آن میپردازیم. در درجه دوم، این فرد باید تسلط خوبی روی فرایندها و مسیرهای زیستی و شیمیایی داشته باشد تا بتواند با توجه به نوع پروژهای که تعریف میشود، شبیه آن را در کامپیوتر به اجرا بگذارد و خروجی مشابه آزمایشهای تجربی بگیرد.
برای مثال در ژنتیک، ما انواع قسمتهای ژنی را داریم که در نوع خود بینظیر است. پروژه بزرگ ژنوم انسان که با مشارکت بیش از چندین هزار محقق صورت گرفت، توالیهای ژنتیکی انسان استخراج شد و اطلاعات آن در اختیار محققان قرار گرفت. این اطلاعات، در واقع یکسری اعداد و کدهای نامفهوم برای ما هستند که به زبان باینری (صفر و یک) برای سیستم تعریف میشود و با استفاده از آن میتوانند کارهای تحقیقاتی نظیر ارتباط یک ژن با یک دارو یا یک بیماری را تعریف و شبیهسازی کنند.
صنعت داروسازی
میتوان گفت در واقع بیوانفورماتیک در تکتک مراحل توسعه دارو نقش دارد. چرا که ما با یک کار نسبتاً ساده یا ترکیبکردن دو ماده و معرفیکردن آن بهعنوان دارو روبهرو نیستیم. مهندسان و محققان در مراحل پیشبالینی با استفاده از دادههای مولکولهای شیمیایی و پایگاه داده هزاران ترکیب مختلف، ترکیبهای احتمالی را پیشنهاد میدهند. در واقع نمیتوان روی هزاران ترکیب کار کرد و آنها را بهعنوان ترکیب احتمالی در نظر گرفت. افزون بر آن، در فازهای کارآزمایی بالینی، این افراد با استفاده از اطلاعات پایششده از بیماران، نظیر آزمایشهای صورتگرفته از آنها در هنگام مصرف دارو، ژنوتایپ و… و جمعآوری و پردازش آنها با توجه به معیارهای یک داروی مناسب میتوانند در تسریع فرایند توسعه داروی جدید نقش داشته باشند.
همچنین بخوانید: آشنایی با رشته فارماکوویژیلانس (Pharmacovigilance)
مهارتهای مورد نیاز
در واقع اولین مهارت مورد نیاز در بیوانفورماتیک، قدرت تحلیل و تفکر خلاقانه است. از آن جهت که طراحی یا تفسیر یک سیستم زیستی رایانهایشده، ظرافتهای خاص خود را میطلبد. علاوه بر آن، فرد باید بتواند گزارش دقیقی از کار خود بدهد و ارتباط مؤثری با همتیمیهایش برقرار کند. همچنین باید به اعصاب خود تسلط داشته باشد و از کیبورد و ماوس بهعنوان وسیلهای برای تخلیه انرژی استفاده نکند، چراکه بخش جداییناپذیر زندگی هر برنامهنویس باگ است. در آن سمت ماجرا، زبان برنامهنویسی پایتون بهصورت گسترده مورد انتخاب این مهندسین است. به دلیل آنکه، این زبان، زبان نسبتاً پویا و با قابلیتهای فراوان است. بهعلاوه، هر روز ویژگیهای جدیدی توسعهدهندگان، بهخصوص توسعهدهندگان هوش مصنوعی و علوم داده، به آن اضافه میکنند که کار را برای متخصصان راحتتر میسازد.
درآمد مهندس بیوانفورماتیک
با توجه به آمار و اعداد، محدوده مشخصی برای میزان درآمد این متخصصان وجود ندارد. شاید یکی از دلایل این است که کارهای آنها میتواند مختلف و متفاوت باشد. از طرفی دیگر چون این افراد در بخش تحقیق و توسعه مشغول به کار هستند و این بخش یکی از بخشهای خصوصی و محرمانه هر شرکت است، اطلاعات واضحی از آن به بیرون درز نمیکند. با این حال، محدوده درآمد این متخصصان در کشوری مثل ایالات متحده، با توجه به سایت glassdoor، بین 110 هزار تا 140 هزار دلار در سال متغیر است.