همانطور که احتمالاً میدانید، شیمی درمانی به معنای استفاده از داروها برای از بین بردن سلولهای سرطانی است. در این روش با استفاده از دارو از رشد، تقسیم و ساخت بیشتر سلولهای سرطانی جلوگیری میشود. داروهایی مورد استفاده در شیمی درمانی مواد شیمیایی قوی هستند که ممکن است سلولهای طبیعی و سالم را هم مورد هدف قرار دهند و به همین علت عوارض جانبی گوناگونی دارند. در این نوشته به معرفی دو دارو در این زمینه میپردازیم.
معرفی کلی Cisplatin
Cisplatin, cisplatinum یا cis-diamminedichloroplatinum (II) (CDDP) یک داروی شیمی درمانی مبتنی بر پلاتین است که برای درمان انواع سرطانها، از جمله سارکوم، برخی کاسینوماها (مانند سرطان سلول کوچک ریه و سرطان تخمدان)، لنفومها و تومورهای سلول زایای استفاده میشود. این دارو اولین عضو از کلاس خود بود که اکنون شامل carboplatin و oxaliplatin نیز میشود.
فاماکودینامیک
سیسپلاتین یک آنتینئوپلاستیک در کلاس عوامل آلکیلهکننده است و برای شیمی درمانی در انواع سرطان استفاده میشود. عوامل آلکیلهکننده به دلیل توانایی آنها در افزودن گروههای آلکیل به بسیاری از گروههای الکترونگاتیو تحت شرایط موجود در سلولها به این نام خوانده میشوند. آنها رشد تومور را با اتصال متقابل بازهای گوانین در رشتههای مارپیچ دوگانه DNA متوقف میکنند و مستقیما به DNA حمله میکنند. این فرایند باعث میشود که رشتهها نتوانند از هم باز شوند و از هم جدا شوند. از آنجایی که این پروسه در همانندسازی DNA ضروری است، سلولها دیگر نمیتوانند تقسیم شوند. علاوه بر این، این داروها گروههای متیل یا سایر آلکیلها را به مولکولهایی که به آنها تعلق ندارند اضافه میکنند که به نوبه خود استفاده صحیح از آنها را در جفت شدن با باز مهار میکند و باعث کدگذاری نادرست DNA میشود.
عوامل آلکیلهکننده چرخه سلولی، غیر اختصاصی هستند. عوامل آلکیلهکننده با سه مکانیسم مختلف کار میکنند که همگی به یک نتیجه نهایی میرسند: اختلال در عملکرد DNA و مرگ سلولی.
همچنین بخوانید: درمان ملانوما با داروی جدید Opdualag
مکانیسم عملکرد سیسپلاتین در شیمی درمانی
عوامل آلکیلهکننده با سه مکانیسم مختلف کار میکنند: 1) اتصال گروههای آلکیل به پایگاههای DNA، که منجر به تکه تکه شدن DNA توسط آنزیمهای ترمیمکننده در تلاش برای جایگزینی بازهای آلکیله شده، جلوگیری از سنتز DNA و رونویسی RNA از DNA آسیبدیده، DNA میشود. 2) آسیب از طریق تشکیل پیوندهای متقابل (پیوندهای بین اتمها در DNA) که از جدا شدن DNA برای سنتز یا رونویسی جلوگیری میکند. 3) القای جفت نادرست نوکلئوتیدها که منجر به جهش میشود.
شکل دارویی و عوارض جانبی
سیسپلاتین به شکل وریدی تزریق میشود. عوارض جانبی آن شامل تهوع و استفراغ، کاهش سلولهای خونی، سمیت کلیه، از دست دادن شنوایی و … میباشد.
معرفی کلی Oxaliplatin
اگزالیپلاتین یک داروی شیمی درمانی مبتنی بر پلاتین است که از همان خانواده سیسپلاتین و کربوپلاتین است. این دارو معمولاً در ترکیب با فلوئورواوراسیل و لوکوورین در ترکیبی به نام فولفوکس برای درمان سرطان کولورکتال تجویز میشود. در مقایسه با سیسپلاتین، دو گروه آمین با سیکلوهگزیل دیامین برای بهبود فعالیت ضد توموری جایگزین میشوند. لیگاندهای کلر با اگزالاتو بیدنتات مشتق شده از اسید اگزالیک به منظور بهبود حلالیت در آب جایگزین میشوند. اگزالی پلاتین توسط Sanofi-Aventis با نام تجاری Eloxatin® به بازار عرضه میشود.
در ترکیب با 5-FU/LV انفوزیونی، برای درمان سرطان پیشرفته کولون یا رکتوم و برای درمان کمکی بیماران مرحله III سرطان کولون که تحت برداشتن کامل تومور اولیه قرار گرفتهاند، استفاده میشود.
فارماکودینامیک
اگزالیپلاتین به طور انتخابی از سنتز دیاکسیریبونوکلئیک اسید (DNA) جلوگیری میکند. محتوای گوانین و سیتوزین با درجه پیوند متقابل ناشی از اگزالیپلاتین ارتباط دارد. در غلظتهای بالای دارو، RNA سلولی و سنتز پروتئین نیز سرکوب میشود.
همچنین بخوانید: استفاده از زنون 129 (Xenoview) در MRI ریه
مکانیسم عملکرد اگزالیپلاتین در شیمی درمانی
اگزالیپلاتین از طریق جابجایی لیگاند اگزالات حساس به مشتقات فعال میشود و چندین گونه فعال گذرا از جمله monoaquo و diaquo DACH platinum که به صورت کووالانسی به ماکرومولکولها متصل میشوند، تشکیل میشوند. پس از فعالسازی، اگزالیپلاتین به بخشهای گوانین و سیتوزین DNA متصل میشود و منجر به پیوند متقابل DNA میشود و در نتیجه سنتز و رونویسی DNA را مهار میکند.
شکل دارویی و عوارض جانبی
اگزالیپلاتین به شکل وریدی تزریق میشود. عوارض جانبی آن شامل افزایش احتمال مبتلا به عفونت، تنگینفس، رنگپریدگی، خونریزی بینی و … میباشد.